Bawełna jest włóknem zebranym z torebek nasiennych rośliny uprawnej bawełny i ma kształt tasiemki śrubowo skręconej o dł. 2 - 50 mm. Głównym składnikiem jest celuloza (83-89%). Bawełna jest głównym surowcem występującym w przemyśle włókienniczym, używana do wyrobu przędzy, nici, tkanin, dzianin, włóknin i przędzin. Włókna krótkie (podwłosie i puch) służą do wyrobu waty i celulozy.
Nitka wyrób o znacznej długości i małej w stosunku do niej grubości. Nitka jest utworzona z włókien przędnych, zespolonych siłami tarcia przez ich wzajemne skręcenie. Rozróżnia się 2 rodzaje nitek: przędza wytworzona z włókien odcinkowych i jedwab - z włókien ciągłych. Nitki bywają pojedyncze lub wielokrotne (uzyskane przez wzajemne skręcanie, tj. nitkowanie 2 lub więcej nitek), zwykłe i ozdobne; grubość nitek podaje się w teksach (tex); służą do wyrobu tkanin lub do szycia (nici), haftowania.
Tkactwo to rzemiosło oraz dział przemysłu włókienniczego, zajmujące się ręcznym lub mech. tkaniem na krośnie.
Krosno to maszyna do wytwarzania tkaniny w wyniku wielokrotnego wzajemnego przeplatania nitek wątku i osnowy. Podstawowe mechanizmy krosna: mechanizm zasilający osnowę; mechanizm nawijający gotową tkaninę na wał; mechanizm otwierający przesmyk w wyniku podniesienia jednej, a opuszczenia pozostałej grupy nitek osnowy, wg założonego programu podyktowanego splotem tkackim, mechanizm wprowadzający wątek do przesmyku, mechanizm dobijający wątek do poprzecznej krawędzi powstającej tkaniny. W latach 60. XX w. zaczęto stosować krosna bezczółenkowe, w których wątek jest wprowadzany do przesmyku za pomocą sprężonego powietrza (krosna pneumatyczne) lub cieczy pod ciśnieniem (krosna hydrauliczne), chwytaków, rapierów giętkich lub sztywnych itp. Prędkość tkania w krosnach bezczółenkowych może być 5 razy większa niż w krosnach klasycznych. Wynalazek krosna uważa się za jedno z osiągnięć człowieka pierwotnego, które przesądziło o dalszym rozwoju cywilizacyjnym ludzkości. Pierwsze warsztaty tkackie, napędzane siłą człowieka, pojawiły się ok. 5000 p.n.e. Do Europy krosna dotarły z Chin przez Bizancjum (XII w. do Polski) oraz przez Sycylię - do Włoch (XII w.) i Niemiec (XIII w.). W 1733 J. Kay wynalazł czółenko szybkobieżne (do krosna ręcznego), a 1785 E. Cartwright - krosno mechaniczne. Pierwsze krosno automatyczne zbudował 1890 w USA konstruktor ang. J. Northrop. Rozwój krosien bezczółenkowych nastąpił po II wojnie światowej.
Tkanie to przeplatanie 2 wzajemnie prostopadłych układów nitek: podłużnego - osnowy i poprzecznego - wątku, mające na celu wytworzenie tkaniny. Kolejność przeplatania poszczególnych nitek obu układów decyduje o rodzaju uzyskiwanego splotu tkackiego.
Włóknina rodzaj wyrobu włókienniczego, znanego jako "wyrób nietkany". Nazwa tą określa się materiały wytwarzane z masy luźnych włókien, łączonych w płaski wyrób przy użyciu różnych środków wiążących (włókniny klejone, napawane, mikrowłókna) lub przy zastosowaniu zabiegów mechanicznych (igłowanie, przeszywanie), powodujących związanie włókien występujących w postaci runa.
Strzyżenie w technologii wytwarzania tkanin frottowych jest to proces polegający na ścięciu górnej części pokrywy pętelkowej w wyniku czego otrzymujemy tkaniny welurowe.
Wątek to układ nitek w tkaninie przepleciony z osnową, prostopadle do podłużnej krawędzi tkaniny.
Relief czyli wgłębienie, w przypadku tkanin frottowych jest to wąska, płaska powierzchnia tkaniny bez pętelek; wzór wykonany tą metodą charakteryzuje się "wybraniem pętelek” w określonych miejscach.
Tkanina pętelkowa zwana również jako frotte, posiada najczęściej z obu stron powierzchni pętelki. Tkaninę te wytwarza się przy użyciu dwu osnów bazowej i pętelkowej, z których pierwsza silnie naprężona tworzy tkaninę podstawową, druga luźna formuje pętelkę. Pętelki powstają w ten sposób, że dwie lub trzy nitki wątku przeciąga się i następnie przybija je (płochą) grzebieniem do poprzedniej krawędzi tkaniny. Wątek, przesuwając się po napiętych silnie nitkach osnowy, które tworzą wówczas pętle. Pętle mogą być równomiernie rozrzucone lub też zgrupowane odpowiednio tworząc deseń (wzór). Im więcej jest pętli na powierzchni tkaniny, tym bardziej jest ona wartościowa, lepiej chłonie wodę i nadaje ręcznikowi miękkości. Tkanin frotte używa się do produkcji ręczników i płaszczy kąpielowych, rękawice do mycia, gdyż ze względu na specyficzne budowę powierzchni łatwo chłoną wodę oraz posiadają właściwości wykorzystywane przy masażach skóry.
Tkackie sploty to uporządkowany sposób wzajemnego przeplatania się nitek osnowy i wątku w tkaninie. Miejsce skrzyżowania tych nitek (tzw. pokrycie) może być osnowowe (na wierzchu znajduje się nitka osnowy) lub wątkowe (na wierzchu jest nitka wątku). Najmniejsza liczba nitek osnowy lub wątku, po której powtarza się sposób przeplatania, nosi nazwę raportu. Sploty tkackie dzieli się na:
1) zasadnicze, do których zalicza się sploty: płócienny, skośny i atłasowy,
2) pochodne zasadniczych, np. sploty rypsowe, panamowe oraz skośne,
3) modyfikowane i zestawne,
4) złożone, z warstwowymi układami nitek osnowy i wątku,
5) gazejskie.
Najprostszy strukturalnie i najbardziej rozpowszechniony jest splot płócienny, który ma dwunitkowy raport osnowowy i wątkowy. Sploty skośne mają raporty co najmniej trzynitkowe i rozłożone skośnie pokrycia. Sploty atłasowe i satynowe mają raporty równe co najmniej pięcionitkowe.
Bordiura (fr. bordure - obramowanie) to ozdobny pas umieszczony na obrzeżach ręcznika wykonany metodą tkania z zastosowaniem kolorowego wątku, metodą reliefu lub splotu atłasowego.
Osnowa to nitki usytuowane wzdłuż tkaniny, przeplecione z wątkiem.
Włókno z lumenem to w uproszczeniu rurka. W przekroju poprzecznym ma kształt koralika. Pusta przestrzeń w środku stanowi około 15 - 20% objętości włókna. Zwiększa to walory izolacyjne produktów. Zalecane do stosowania w produkcji śpiworów, ciepłych kołder oraz innych "izolatorów" np. odzież.
Opalanie to proces wykańczania tkanin polegający na przesuwaniu go, z odpowiednią prędkością, nad płomieniem gazowym. Ma na celu usunięcie z powierzchni tkaniny puchu i wystających włókien, pęczków itp., przy jednoczesnym nienaruszeniu jego warstwy zasadniczej.
Drapanie tkanin to wydobywanie na powierzchnię tkaniny zakończeń włókien lub rozluźnianie włókien spilśnionych dzięki czemu zwiększa się ciepłochronność. Stosowane przy produkcji koców, sztucznych futer, flaneli.
Apreturowanie to wykończanie, przez nasycanie odpowiednimi środkami, zwanymi apreturami, wyrobów włókienniczych, drewna, papierów i skór w celu poprawienia ich właściwości użytkowych, np. nadania im połysku, elastyczności lub sztywności bądź odporności na działanie ciepła, wody, drobnoustrojów, owadów i in. Apretury uniwersalne służą do poprawienia w jednej operacji kilku właściwości. Cechą dobrej apretury włókienniczej jest niespieralność.
Gładzenie tkaninto obróbka wykończająca tkaniny, głównie bawełniane, poprzez przeprowadzenie jej przez wielowałową gładziarkę (kalander) o odpowiednio wysokim ciśnieniu pomiędzy wałami, przed gładzeniem tkaninę poddaje się impregnacji.
Drukowanie wyrobów włókienniczych to jedno- lub wielokolorowe barwienie płaskich wyrobów włókienniczych. Do drukowania wyrobów włókienniczych używa się farb drukowych , które są wodnymi roztworami lub zawiesinami barwników z dodatkiem tzw. zagęszczeń drukarskich, nadających farbom odpowiednią lepkość. Proces drukowania wyrobów włókienniczych składa się z 3 podstawowych etapów:
1) naniesienia na wyrób farby drukowej za pomocą odpowiednich nośników wzoru,
2) utrwalenia barwnika, gł. przez obróbkę cieplną w odpowiednim środowisku,
3) oczyszczenia wyrobu z pozostałości farby.
Bielenie to zespół procesów mających na celu nadanie określonego stopnia białości różnym materiałom. W przemyśle włókienniczym najczęściej stosuje się bielenie polegające na usunięciu wszystkich zanieczyszczeń i odbarwieniu włókien w wyniku zastosowania związków utleniających. Pozorną poprawę stopnia bieli uzyskuje się w wyniku naniesienia rozjaśniaczy optycznych. Właściwa biel nadawana jest na oddziale apreterskim.
Barwieniewłókien to zespół czynności wykonywanych w celu nadania włóknom jednolitego, dostatecznie trwałego wybarwienia, będącego wynikiem procesów fizykochemicznych zachodzących między cząsteczkami barwnika i włókna. Ponieważ procesy te - adsorpcja barwnika, jego rozpuszczanie we włóknie i reakcje chemiczne między cząsteczkami barwnika i włókna - zachodzą równolegle, lecz w różnym stopniu, w zależności od rodzaju użytego barwnika i barwionego włókna, dlatego nie jest możliwe wyjaśnienie barwienia włókien na podstawie jednej, wspólnej teorii. Farbowanie prowadzi się w aparatach barwiarskich - barwiarkach w których barwiony wyrób styka się z kąpielą barwiącą - najczęściej wodnym roztworem lub zawiesiną barwnika z dodatkiem substancji pomocniczych. Ze względu na budowę naturalnych włókien celulozowych (bawełna, len), stosujemy następujące barwniki:
1. Barwniki reaktywne - z reguły dają wysoki stopień związania z włóknem, dobrze się wypierają, mają bardzo dobre odporności na czynniki mokre jak woda czy pot. Słabą stroną jest niska odporność na światło, chlor czy też wodę chlorkową oraz warunki pogodowe.
2. Barwniki kadziowe - są bardzo trudne w aplikacji i stosunkowo drogie jednak dają najlepsze i największe odporności na takie wartości jak:
- odporność na światło sztuczne, naturalne czy alternatywne,
- odporność na chlor i wodę chlorkową,
- odporności na pranie nawet w wysokich temperaturach,
- odporność na pot,
- odporność na warunki pogodowe i inne.
Z uwagi na to mają szczególne zastosowanie do produkcji tkanin na odzież zawodową, wojskową oraz pościel hotelową i obrusy.
3. Barwniki siarkowe są z uwagi na aspekty ekologiczne i małą paletę kolorystyczną mają stosunkowo niewielkie zastosowanie. Charakteryzują się stosunkowo niską ceną i bardzo wysokimi opornościami na światło. Ich wadą jest stosunkowo niska odporność na czynniki mokre i konserwację w kąpielach zawierających chlor.
4. Barwniki pigmentowe są to nierozpuszczalne w wodzi, organiczne i nie organiczne substancje barwne utrwalane na tkaninie przy pomocy środka wiążącego. Są bardzo trudne w aplikacji dając niezłe odporności na światło i chlor. Odporności na czynniki mokre uzależnione są od ilości środka wiążącego i barwnika aplikacji i może osiągnąć wysoki poziom.
Barwienie włókien to zespół czynności wykonywanych w celu nadania włóknom jednolitego, dostatecznie trwałego wybarwienia, będącego wynikiem procesów fizykochemicznych zachodzących między cząsteczkami barwnika i włókna. Ponieważ procesy te - absorpcja barwnika, jego rozpuszczanie we włóknie i reakcje chemiczne między cząsteczkami barwnika i włókna - zachodzą równolegle, lecz w różnym stopniu, w zależności od rodzaju użytego barwnika i barwionego włókna, dlatego nie jest możliwe wyjaśnienie barwienia włókien na podstawie jednej, wspólnej teorii. Farbowanie prowadzi się w aparatach barwiarskich - barwiarkach w których barwiony wyrób styka się z kąpielą barwiącą - najczęściej wodnym roztworem lub zawiesiną barwnika z dodatkiem substancji pomocniczych. Ze względu na budowę naturalnych włókien celulozowych (bawełna, len), stosujemy następujące barwniki:
1. Barwniki reaktywne - z reguły dają wysoki stopień związania z włóknem, dobrze się wypierają, mają bardzo dobre odporności na czynniki mokre jak woda czy pot. Słabą stroną jest niska odporność na światło, chlor czy też wodę chlorkową oraz warunki pogodowe.
2. Barwniki kadziowe - są bardzo trudne w aplikacji i stosunkowo drogie jednak dają najlepsze i największe odporności na takie wartości jak:
- odporność na światło sztuczne, naturalne czy alternatywne,
- odporność na chlor i wodę chlorkową,
- odporności na pranie nawet w wysokich temperaturach,
- odporność na pot,
- odporność na warunki pogodowe i inne.
Z uwagi na to mają szczególne zastosowanie do produkcji tkanin na odzież zawodową, wojskową oraz pościel hotelową i obrusy.
3. Barwniki siarkowe są z uwagi na aspekty ekologiczne i małą paletę kolorystyczną mają stosunkowo niewielkie zastosowanie. Charakteryzują się stosunkowo niską ceną i bardzo wysokimi opornościami na światło. Ich wadą jest stosunkowo niska odporność na czynniki mokre i konserwację w kąpielach zawierających chlor.
4. Barwniki pigmentowe są to nierozpuszczalne w wodzi, organiczne i nie organiczne substancje barwne utrwalane na tkaninie przy pomocy środka wiążącego. Są bardzo trudne w aplikacji dając niezłe odporności na światło i chlor. Odporności na czynniki mokre uzależnione są od ilości środka wiążącego i barwnika aplikacji i może osiągnąć wysoki poziom.
Sanforyzacja (dekatyzacja) to poddawanie tkanin działaniu gorącej pary i wysokiej temperatury metalowego wału wykurczającego współpracującego z pasem gumowym chłodzonym zimną wodą w celu zapobieżenia późniejszemu (w czasie użytkowania) kurczeniu się ich pod wpływem wilgoci, krótko mówiąc - zmniejsza kurczliwość tkanin.
Merceryzacja to uszlachetnianie bawełnianych wyrobów włókienniczych lub przędzy przez naprężanie i działanie ługiem sodowym. Proces prowadzony jest w sposób ciągły na merceryzarce. Zwiększa on wytrzymałość na rozerwanie, ułatwia barwienie i nadaje połysk.
Wykończalnictwo to ogół operacji, którym poddaje się tekstylia w celu nadania im określonych właściwości takich jak: wytrzymałość mechaniczna, antyelektrostatyczność, gładkość, połysk, miękkość, niekurczliwość, niegniotliwość, antypillingowość, niepalność, ognioodporność, łatwość wypierania brudu, nieprzemakalność, moloodporność, barwę lub wzór barwy, efekt gofry i inne. Procesy wykończalnicze dzieli się na:
- chemiczne, do których zalicza się m.in. barwienie włókien, przędzy, bielenie, drukowanie tekstyliów, apreturowanie, merceryzację
- mechaniczno-fizyczne, obejmujące m.in. gładzenie, drapanie, kędzierzawienie, strzyżenie, opalanie, spilśnianie i prasowanie.
Żakarda mechanizm to urządzenie pomocnicze przy krośnie, służące do wytwarzania wielowzorzystych tkanin. Mechanizm Żakarda steruje - wg założonego programu (wzornicy) - grupami nitek osnowy w krośnie. Dzięki zastosowaniu w krosnach tkackich takiego urządzenia, istnieje możliwość tworzenia na tkaninie wzorów niegeometrycznych.
